Türkçe (devamı)

Türkler dünyada en çok alfabe değiştiren kavimlerdendir.

Türkçenin bilinen ilk alfabesi Orhun Abideleri'nde yer alan Orhun Alfabesi'dir. Bu alfabe 1. yüzyıldan itibaren Göktürkler tarafından kullanılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu'nde ise Arap alfabesi üzerinde bir takım düzenlemeler yapılarak Osmanlıca dediğimiz yazı çeşiti kullanıldı.
Türkiye Cumhuriyeti ile birlikte 29 harfli Yeni Türk Alfabesi ise Latin Harfleri üzerinde yapılan düzenlemeler sonucu 1928'de Mustafa Kemal ATATÜRK tarafından kabul edilmiştir.
a - A
b - B
c - C
ç - Ç
d - D
e - E
f - F
g - G

ğ - Ğ
h - H
i¹ - İ
ı - I
j - J
k - K
l - L
m - M

n - N
o - O
ö - Ö
p - P
r - R
s - S
ş - Ş
t - T

u - U
ü - Ü
v - V
y - Y
z - Z


¹→ Türkçede, İ harfi I harfinden önce gelir ancak yaygın kullanım şekli, I harfinden sonra İ harfidir.

Ayrıca günümüzde 20 ayrı Türk yazı dili bulunmaktadır: Türkçe, Gagavuz Türkçesi, Azerice, Türkmence, Kırım Tatar Türkçesi, Karaçay-Malkar Türkçesi, Nogay Türkçesi, Kumuk Türkçesi, Kazan Tatar Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Kazak Türkçesi, Karakalpak Türkçesi, Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi, Uygur Türkçesi, Altay Türkçesi, Hakas Türkçesi, Tuva Türkçesi, Saha (Yakut) Türkçesi, Çuvaş Türkçesi.


Ağızları [değiştir]Türkiye Türkçesinin genel kabul görülmüş ve yazı diline aktarılmış şivesi, İstanbul ağzından türemiştir. Anadolu'da özellikle Karadeniz Bölgesi, Güneydoğu Bölgesi ve de Ege Bölgesi'nde ağız farklılıkları apaçık gözlenmektedir. Ancak ağızlar, genellikle insanların belli bir eğitim ve kültür seviyesine ulaşması ile yavaş yavaş terk edilmekte ve toplumda çoğunluğun konuştuğu ağız kabul görmektedir.


Dil bilgisi [değiştir]Türkçeyi (Türkiye Türkçesi) diğer dillerden ayıran dört özellik şunlardır:

Türkçe sondan eklemeli bir dildir.
Türkçede ses uyumu vardır.
Türkçede sözlerin cinsiyeti yoktur.
Türkçede, ince ünlü olan ö, ü yoğun kulanılıyor.

Türkçenin özellikleri [değiştir]Türkçe söz varlığının çoğunluğu; öz Türkçe sözcükler, Arapça ve Farsça'dan geçmiş Türkçeleşmiş sözcüklerden oluşmaktadır. Arapça ve Farsçadan gelmiş sözcükler o kadar Türkçeleşmiştir ki Arap veya Fars dilindeki halinden oldukça farklıdır ve kimi sözcüklerin anlamı farklılaşmıştır.
Türkçede tümce yapısı: Özne, Tümleç, Yüklem şeklindedir.
Türkçede kısa yoldan anlatım ön plandadır. Örneğin, "sobayı yak" derken "sobanın içindeki odun ve kömürleri yak" anlamındadır.
Türkçede zamirler: ben, sen, o, biz, siz, onlar şeklindedir.
Türk dilinde çok görülen ve Türkce kuralları içinde bulunan bir ses olayı olan (k > h) değişimi bulunmaktadır. (Ahi sözü Dîvânu Lugâti’t-Türk ve Atabetü’l-Hakâyık gibi kaynaklarda “eli açık, cömert” olarak açıklanıyor. Türkçe “akı” kelimesinden geldiği görüşü savunuluyor. “Akı” kelimesi Türk dilinde çok görülen ve Türkce kuralları içinde bulunan bir ses olayı olan (k > h) değişimiyle “ahı” şekline dönüşmüşesi ve dolaylı “ahi” oluşumu savunuluyor. Bu ses olayların türk dilinde birçok örnekler bulunur).

Sözcük Türeme Farkı [değiştir]Özelliği gereği sona eklemeli bir dil olduğundan Türkçede basit bir kökten çok sayıda sözcük türetmek mümkündür. Bu özelliğin bulunmadığı Hint-Avrupa Dilleri kolundan gelen İngilizce, Almanca ve İspanyolca aşağıda Türkçe ile karşılaştırılmıştır.

Türkçe İngilizce Almanca İspanyolca
göz eye Auge ojo
gözlük eyeglasses Brille gafas
gözlükçü optician: someone who sells glasses Augenoptiker, Brillenverkäufer vendedor de gafas
gözlükçülük the business of selling glasses Das Geschäft des Brillenverkaufes,
Der Beruf des Augenoptikers la tienda de la venta de gafas

Ve eylemden türeme:

Türkçe İngilizce Almanca İspanyolca
yat lie down lege (dich) hin, schlafe! acostar
yatır lay down [that is, cause to lie down] lege an atraca
yatırım instance of laying down: investment Investition inversión
yatırımcı depositor, investor Kapitalanleger, Investor spónsor, inversor
yatırımcılık to be an investor ein Investor sein ser un inversor

Yeni kelimeler ayrıca var olan iki eski kelimenin birleşmesi ile de yaratılır. Bu, Türkçe ve Almanca ile İngilizcenin paylaştığı bir istisna benzerliği oluşturur. Alta bazı örnekler:

Türkçe İngilizce yeni kelimeleri oluşturan temel kelimeler Açıklama
Pazartesi Monday Pazar ("Sunday") ve ertesi ("after") after Sunday pazardan sonra
bilgisayar computer bilgi ("information") ve say- ("to count") information counter bilgiyi sayan
gökdelen skyscraper gök ("sky") ve del- ("to pierce") sky piercer
başparmak thumb baş ("prime") ve parmak ("finger") primary finger
önyargı prejudice ön ("before") ve yargı ("splitting; judgement") fore-judging


Eklerle tümce oluşturma [değiştir]Diğer yaygın olarak konuşulan dillerle karşılaştırıldığında, daha az sayıda sözcük ve harf ile daha çok bilgi aktarmak olanaklıdır. Diğer pek çok dilde olmayan bir özelliğe göre, bir sözcük köküne ekler ekleyerek, tek sözcüklü tümceler oluşturulabilir.

Türkçe İngilizce Almanca İspanyolca
ev house Hause casa
evde at home, within the house im Haus, zu Hause en casa
eviniz your house Ihr Haus su casa
evinizde at your house in Ihrem Haus en su casa
evinizdeyiz we are at your house wir sind in Ihrem Haus estamos en su casa


Büyük ve küçük ünlü uyumu [değiştir]Türkçede büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu olarak bilinen iki ünlü uyumu vardır. En yaygın ve kapsamlı olan, büyük ünlü uyumudur. Kural dışı kalan çok az sözcükler mevcuttur ki bunların büyük bir kısmını yabancı kökenli sözcükler oluşturmaktadır. Bu kurala göre Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa, izleyen hecelerde de kalın heceler; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa, izleyen hecelerde de ince ünlüler yer alır. Sözcüğün ilk hecesi düz ünlüyle başlamışsa (a,e,ı,i)diğer hecelerde düz ünlüyle devam eder.

Örnek:

büyük ünlü uyumu : balta - baltalar ; arı - arılar ; top - toplar ; uçak - uçaklar
küçük ünlü uyumu : ev - evler ; istek - istekler ; örtü - örtüler ; ünlü - ünlüler
Türkçede en çok kullanılan deyimlerden örnekler;

Kulak misafiri olmak.
Yangına körükle gitmek.
Yumurta kapıda.
Etekleri zil çalmak.
Yerin kulağı vardır.
Türkçede en çok kullanılan atasözlerinden örnekler;

Damlaya damlaya göl olur.
Bugünün işini yarına bırakma.
İşleyen demir ışıldar.
Gün doğmadan neler doğar.
Türkçede bulunan ilginç deyim ve atasözleri;

Fakirin parmağına bir kaşık bal bulanmış, yemeden duramamış.
Deveye sormuşlar, senin boynun neden eğri diye. Nerem doğru ki demiş.
Türk çalmış, Türkmen oynamış.

Türkçede Zamanlar [değiştir]
Şimdiki Zaman [değiştir]Türkçede şimdiki zamanlı bir cümle kurabilmek için fiil kökünün sonuna;-ıyor,-iyor,-uyor,-üyor veya -yor eklerinden uygun olan birini getirmek yeterlidir.


Geçmiş Zaman [değiştir]Turkce'deki gecmis zaman -mis, -mus, -di, -du gibi eklerin eklenmesiyle saglanmaktadir.


Gelecek Zaman [değiştir]-ecek,-acak eklerinin gelmesiyle oluşturulur.


Yabancı Dillerle Etkileşimi [değiştir]
Türkçe Sözcük Hazinesi [değiştir]
Türkçe Sözcük Hazinesinin köken tablo görünümü ; mavi öz türk kelimeleri, diğer renkler diğer dillerden Türkçeye geçen yabancı sözcükler2005'te yayınlanan Güncel Türkçe Sözlük 104.481 kelime içerir. Bu kelimelerin % 14'ünün yabancı kökenli olduğu TDK tarafından tespit edilmiştir. 2005'te Almanyada yaygın olarak kulanılan Almanca "Duden Sözlükü" 120.000 Almanca sözcük hazinesini içeriyor.


Türkçeye Geçen Yabancı Sözcükler [değiştir]Her ne kadar ******'ün dil devrimi ile Türkçe, kökeni Arapça ve Farsça olan sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, dil devriminin politik etkenlerle aksamasından ötürü bu iki dilden sözcükler, Fransızca sözcüklerle birlikte Türkçe sözlüğün önemli bir bölümünü oluşturmayı sürdürmektedir.

Türkçede yer alan sözcüklerin toplam %14,33'ü (104.481 sözcüğün 14.973'ü) yabancı dillerden Türkçeye girmiştir:[2]

Arapça: 6.497
Fransızca: 5.330
Farsça: 1.365
İtalyanca: 597
İngilizce: 541
izlandaca: 1
Rumca: 414
Almanca: 100
Latince: 75
Yunanca: 43
Rusça: 43
İspanyolca: 37
Ermenice: 25
Bulgarca: 19
Macarca: 19
Moğolca: 14
Japonca: 12
İbranice: 7
Portekizce: 3
Norveççe: 2
Soğdca: 2
Fince: 2
Arnavutça: 1
Korece: 1


[kaynak belirtilmeli]

Basın Dilindeki Yaygınlığı [değiştir]Tuba Ersöz'ün bir araştırmasına göre, basındaki yabancı kökenli sözcük kullanımı halka göre daha yüksek bir konumda. Basın dili halka bilimsel dilden daha yakın olması gerekirken, Türkiye'deki bu tam tersine işleyen olgu dikkat çekici.

Araştırmaya göre dil devriminden bu yana basın dilinde Türkçe sözcük kullanımı artmış, Farsça ile özellikle Arapça sözcüklerin kullanımı büyük ölçüde düşmüştür. Buna karşın diğer dillerden alınan sözcüklerin kullanımında bir artış olmuştur, ki bu rakamların günümüzde daha da arttığı tahmin edilmektedir. [3]

Yıl Türkçe sözcükler Arapça sözcükler Farsça sözcükler Fransızca sözcükler
1931 % 35 % 51 % 2 % 6
1941 % 48 % 40 % 3 % 4
1951 % 51 % 35 % 3 % 6
1965 % 60,5 % 26 % 1 % 8,5
1995 % 70,9 % 19,7 % 1 % 8,4
2005 % 86 % 6 % 1 % 4,8[kaynak belirtilmeli]

[kaynak belirtilmeli]

Yabancı kökenli sözcüklerden bazı örnekler:

Arapçadan: fikir, hediye, resim, insan, saat, asker, vatan, ırk, millet, memleket, devlet, halk, hain, kurban, şehit
Farsçadan: tahta, pazar, pencere, şehir, hafta, ateş, rüzgâr, ayna, can, dert, hoş, düşman, kahraman, köy
Yunancadan: liman, kutu, ırgat, lamba, filiz, kiraz
İtalyancadan: banyo, bavul, politika, gala, borsa, fanila, posta, iskele, jandarma
Fransızcadan: lüks, kuzen, pantolon, kuaför, hoparlör, kamyon, sürpriz, şans, detay, iskelet, anten, lavabo, eviye, tuvalet, polis
İngilizceden: pikap, tişört, mayın, miting, video, teyp, kod, çita, medya, sandviç
Almancadan: şalter, şvester, haymatlos, kuruş, beher

Türkçeden Diğer Dillere Geçen Sözcükler [değiştir]Sırpça: 8965
Ermenice: 4260
Bulgarca: 3490
Yunanca: 2983
Farsça: 2969
Arnavutça: 2622
Rumence: 2780
Rusça: 2476
Arapça: 1990
Macarca: 1982
Ukraynaca: 800
İngilizce: 470
Çince:289
Çekçe :248
Urduca:227
Almanca :166
İtalyanca:146
Fince:110


[kaynak belirtilmeli] Türkçe kökenli ya da alıntı sözcüklerden bazı örnekler:

cacık: Yunanca "zaziki"
denge (para): Rusça "dengi"
dilmaç (çevirmen): Almanca "Dolmetscher"
dolma: İngilizce "dolma", Yunanca "dolmalakis"
duman: Rusça'da "tuman"
koç: İngilizce'de "coach"
ordu: Almanca, İngilizce ve Fransızca "Horde"
yelek: İngilizce ve Fransızca gilet, ispanyolca gileco, jaleco, chaleco, arabca jalikah
yoğurt: İngilizce "yoghurt", Fransızca "yaourt", Almanca "Joghurt", İspanyolca "yogur"
yar (uçurum): Rusça "zar"
yarlık (ferman): Rusça "zarlik"[kaynak belirtilmeli]

Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu dönemi veya öncesinden şekillenmiş, Türkçe-Ermenice ortak kelime hazinesi, Türkçe-Yunanca ortak kelime hazinesi, Türkçe-Bulgarca ortak kelime hazinesi, Türkçe-Arnavutça ortak kelime hazinesi, Türkçe-Boşnakça ortak kelime hazinesi, Türkçe-Romence ortak kelime hazinesi mevcuttur.


Ayrıca bakınız [değiştir]Orhun yazıtları
Divanü Lügati’t-Türk
Kutadgu Bilig
Türkçe Karakter Temizleme Programı
Yazım Türkçeleştirme Programı
Altay dilleri
Göktürkçe
Turan
Uluslararası Türkçe Olimpiyatı

Kaynakça [değiştir]^ Talât Tekin, Japonca ve Altay Dilleri, Doruk, 1993.
^ TDK Güncel Türkçe Sözlükte yabancı dillerden Türkçeye giren sözler
^ http://www.cu.edu.tr/insanlar/tbalci/Die_turkishen.html
Orhan Hançerlioğlu, Türk Dili Sözlüğü, Remzi Kitabevi byimp

Dış bağlantılar [değiştir]TDK (Türk Dil Kurumu)
DK (Dilimizi Koruyalım)
DD (Dil Derneği)
ODTÜ Türkçe Topluluğu
TVT Türkçesi Varken Topluluğu
Türkçe Sözlük